Friday, July 14, 2017

FLYBOYZ  SIALSUK CAMP

FLYBOYZ  SIALSUK CAMP


sialsuk tlang @nov 2016 with  james,manuna &george(the ex-flyboyz :) ) ..lots of fun and hope you guyz like to see the picture...may be some day you might wanna visit this refreshing place...

Tuesday, June 22, 2010

Zero to Hero

Mihring tu apawh hi he khawvel eng kanlo hmuh chuan tum nei leh thil tirtur tamtak kan hma a inchhawpsa in kan piang chhuak a,pianphunga rualbanlo leh rilru kimlo te kannih loh chuan nihtum leh thlen tum kan nun ah hian kan nei theuh awm e.

                           Khawvel changkanna umin zirna ah kan tlana theih ang tawk tawk leh phak ang tawk tawk ah rual pawlloh hlauin kan zir thin.Mahse enge kan thlen chiah chu keimahni leh mahni kan inhrechiang ber awm e.Mithiam kantih hian kawng tamtak in asawi theih awm e,mahni line a master tak leh professional tak a thawk thei hi ama line a mithiam kan tih chu anni awm e.Eng ang gne i nih ve chiah le i zirlai leh i hna thawh ah khan tih chu midangte zawh ngailoin nangmah leh nangmah kha a hrechiangber tu ini awm e.

Naupan deuhlai chuan zirtirtu te thuhnua atang ten kan in enkawl pass tawk tawk mai thin a, kum alo vei ela chutiang khawvel chuan min liamsan tawh ,thiamna asang tawhin inelna(competition) asang tawh em em a,khawvel hriatkhawpa mithiam nitur phei chuan naupan tet atanga kan in enkawl uluk angai tawh ani.College leh University hrang hrang ahte hnamdang bul ah te kan han zir a, zirlai sang tamtak awmkhawm na ania,mahni line theuha thiam inti taw thah awmkhawm zingah chuan Hero nih chu thil awlai lo tak ani awm e. I zirna emaw  i hnathawhna field ah khan eng dinhmun pawh chelh la i dinhmun chelh ahchuan Hero nge Zero i nih le?nge a lai ah i awm zawk..??chu chu nangmah pawn i inhriat ang bawkin i bula thawk/zir ten an hria ang chu.
     Zirna in kan han rap a thiam neisa a piang talo chu thiamna duhin kan han zir ta a,a tirah Zero nimah ila taima tak leh beidawngduhlova bei hram hram tute chuan Hero nihna anchang leh nge nge thin.Mizo tehian tihtak tak na nun leh beidawnglova tih tang tang na nun hu kan tlachham deuh ami chu aw te ka ti thin .
 Mizo tlangval pakhat pawh infiamna chi hrang hrang hi a ti thei nual a, football a khelh pawn a ti thei pawl tak ani a,volley ball ah pawh chu ti bawk ,tin game hrang hrang ah pawh a ti thei pawl ber ani a, mahse khawvel hriata lar tur leh hlawhtling tur chuan tihtak takna nun tumruhna leh beidawnglova beihna a mamawha chu nun chu anei silova an practice vethin takna a,rei a peih lo a thiam, tak tak neilo chuan a zuzi ral tavel mai mai a,a tuizawng pakhat kha beidawnglovin han ti tlang sechuan hlawhtlinna nasa tak hmuthei tur ani asin.Mahse tih tak takna nun a nei miau lo a chu chuan hlawhchhamna ahring ta thin a Hero tur kha Zero ah a chhuah ta ani.
                Thil reng reng kan tih hian a systematic zawnga kawng kan zawn hmasak hi a pawimawh awm e.Vai ho hi hemi kawng ah hichuan ka fak angreng thin .An tumah an chiang em em a,Engineer nih tum chuan a naupanlai atangin khami field a a luhtheihna tura pui thei tu tur kha a nu leh pa te tangkawpin an ngaihtuah char char mai thin ,thil dang an buiapui lo tawp mai ani.A zirna a pui thei tur ang chi te khawnkhawmin theitawp cnhhuah in beidawnglo in an bei mai thin a,a tawp ah chuan hlawhtlinna an chan leh nge nge thin.An tumah an chianga chumi an hlawhtlin hmaloh chuan chuan an focus charchar mai ani.Mizo te Hian ngatinge hemi nun hi kan tlakchham tlat le ? "a Mami/Mama tih ve chi anilo a niang" kan ti mai thin hi a pawi ani. Kan zavai chuan kan nilo ang,amaherawhchu atamzawk hichuan tih  hram hram na nun hi kan tlachham ani,kei ngeipawh hi ka bang chuang lawnge...
Mihring in kan tum kan tih hlawhtlin a kan goal kan thlen hian keimahni nun ah Hero kan ni mai lawm ni...?? tin, kan hmalam hun ah tum leh thlenchin tur kan buatsaih a chumi kan thlen chuan mi hlawhtling kan nimai lawm ni ...??mahse chumi thleng tur chuan tih hram hramna nun kan mamawh a,thawhrimna leh beidawnglova beihna nun kan mamawh ani.Thusawitu pakhat chuan "Mizote chu lar tehi kan thiamlo,kan han lar ve dawn dek dek a ropui taviau emaw in ti in mipa chu Nula leh Zu in a tichhe mai thin "ati a adik awm hle mai  ,thil tih tak tak na nun hi kan tlachham a,tin kan duhtawk hma lutuk thin hi a pawi ani.Sanglua awmloin zirna ah pawh Infiamna ah pawh khawvel denghchhuak rap khawpin beih tum ila, tum asanchuan tlakna pawh asang e antih kha ,mahse tlakna asan chuan an tla na duh tlangpui tih hi hriat a tha:-) .
  A tawpber atan chuan kan hnathawhna,kanzirna leh engpawh kan tihna ah hian thiamsa kanni kherlo ang,amaherawhchu Zero hian number dangtan tangkaina aneia, a tello chuan mathmatics a kimtheilo ang bawk intumruhna leh tih hram hram na nun nen bei ila , Zero atang in beidawnglo a tih hram hram na nun nen Hero kanni  thei ani tih i hrethar leh ang u.

Friday, June 11, 2010

Kan thluak hi !!

I hunkaltawh te nangmah chauha i awmlai ten i dawnkir thin em ?I khua ahar changleh tihtur i neih vakloh changten i nunhlui in naupanlai, i sikul kallai, i college kallai, i university kallai, i office kallai, tamtak i ngaihtuahna ah alolang thin ang. Enge i ngaihtuahna chang apiangin i rilru ah lolang thin le ?

I nunhlui i dawnkir changin i mitthla ah enge lolang hmasaber thin ?. Entirnan- College in kallai tekha han mitthla chhinteh, i thiante nen football inkhelh holai te, class bunk a zudawr emaw,movie inen laite, college sport in neihlai teleh thil tamtak i ngaihtuahna ah alolang zut zut ang.Mahse khang hunlai class in bunkni tekha chu i hreleh tawh miahlovang a, tin khamilaia i thianpa kawrhak rawng tekha i hretawh miahlo ang,amaherawhchu khawi hmunah nge in en tih te, eng m0vie nge in en tih techu ila hre mahna...!
I bialnu nena in indate nahmun te a thusawi pawimawhlai tak tekha chu
i thluakah i vawngtha khiau ang,mahse i bialnu khan khami nikhan engkawr nge a hak,eng pheikhawk nge a bun,in thil eina bill kha engzat nge ? tih techu i hretawh lo ngei ang.

Class ah teacher a lolut a, lecture apek mawlh mawlh laichuan in class room lehlam ah chuan i hla ngainatzawng takmai hriat theih tawk leh hian anlo play riai riai a, in teacher thusawi aichuan chu i hla duhzawngtak r0om lehlama an play chu i ngaihtuahna ah alutzawk tlat mai.Engvanga chu hla play chu nangma bul lawka in teacher thusawi aia hrethei zawknge maw inih le..?

Mihring tehian kan mihringpui te hmel kanla hriatngai miahloh tehi vawikhat kan hmuhna emaw kan biakna (first impression) hi ahnuzel a kan hriatzui tawh hnu ahpawh kan mitthlaa alo lang hmasaber ani duh tlangpui awm e.An kawrhak rawng, an hair style leh an hawiher atangte pawn kan judge thei in engang minge annih atlangpui chu kan hrethei bawk awme.Chuvang chuan ami miten "first impression is last impression"an lotih le.?

Awle,achunga kan sawite atanga kan thlir chuan kan thluak hi Pathianin khawl ropuiber asiam zingah chuan atelve ngei angle. Mihring tehian kan mita kanhmuh leh kan benga kanhriat tehi ain match loa kan thluaka kan save chuan kan ngaihtuahchhuak (recall)har duh ani awm mang e.

Mit in thlawhna thlawklai kanhmua kan bengin a ri ahriat leh lohchuan a famkimlo in kanhre tlat thin. Motor hi ari tello hian kawngpui ah rawntlan se amakin akimlo kanti ang.Enge achhan kantih chuan m0tor kan lohriat danchuan ari thin tlat alawm,arik loh chuan akimlo tlata hriatna kan nei ta ani.

I hmun kaltawhna khua emaw,in emaw ,etc kha a aia ropui leh changkang zawkah kum 10 vel i kalbosan hnuah han tlawh leh chhin teh, thil engmah kha lola danglamlo mahse,te ta viau emaw, danglam tawh tlata hmuhna leh hriatna inei ngei ang..Lehkhabu i chhiar lai a hla i play chuan chu i hlaplay music chuan reilote ah i rilru aluah hma zawk ngei ang. Chuvanga fianrial lehkha chhiar leh fianrial tawngtai te kan hlawkpui thin na chu kan thluak concentration kha kha kan mita kan hmuh kan zirlaibu ah chiah khan a awm thin vang ani.
Mahse lehkhabu chhiar reng chungpawn ngaihtuahna dang kan rilru ah alo lutleh veng veng thin,engvang nge niang ? Mihring thluak chu a hmang hnem apiang ta achak in a hriam mai ani.
I lehkhachhiarlai kha a thua chengtur leh i memory a store tur chuan i concentrate angai ani,concentrate turchuan ibul vela thil tullo ,nangma rilru lapeng thei angchi khawih theih leh hmuhtheih te i dahbo hmasak angai bawk ang.Kan tawn ngailoh thil kan vawikat tawnna tehi kan memory hian a save hmasakber ani anga,chumi mil leh milloh chu thluak hian alo chhut thin ani mai lo maw ?

Mihringte hi siamtu Pathian hian ava losiam ropui tak em. Kan mit a kanhmuh leh kan benga kanhriat tehi kan thluak mem0ry(unkn0wn bytes alian) hian alo thliar hrang veka, kan ngaihtuah chhuah chak leh chaklo chu kan kutah a innghat a,a hmang nasa ta apiang a speed asang mai ani. Chuvangin duhtawk nei lek lovin i thluak kha hanhmang mai teh le.

Friday, June 4, 2010

Midangte tanpui..

Kum ruk dawnlai chu alo niveleh tareng mai, hun hi tuiluang angmai ani a,tumah anghaklo antih thinchu alo dik viau dawn hi ti ten ka ngaihtuahlet fo thin.
Kan thianpa pakhat in asawi kahriat reng thinchu" Pathian hian missionary a ramthima kalvek turin mintilo, kan zirna ah thataka kantih a,nu leh pa thu kanawih a,midangte kan tanpui a midangtana thiltha kantih tehi kan missionary na ani mai alawm" ati kha kabengah hian ala chamreng thin.

Mihring tehian mahni inhmangaihna hi kanlo nei nasa awm mange te kative mai mai thin...Mi thenkhat chuan anthil hriat leh tawn tawh te lahrelo te hrilh a,atamthei angber ten anhlawkpui theinan an tlangaupui tak ang lawm lawma, thenkhat vethung te erawh chu zawh nawnfo hnu pawha mi hrilh tha duh tlatlo chi te anawm leh ang lawi si.Thenkhat fail hlauhvang mai mai azir anawma,thenkhat first division tlin phakloh avanga inawkhlum te anawm bawka.Pathian hian minlo siam chikim kati thin.

Kan thu hriatduh chu engthu pawh nitase,kan hriat vechhun leh kan thiamve zawngte abik in mizo society bikah kan inhrilh tawna ahnufual zawk leh tanpuingai zawkte puih hi amizo in ava mawi em.

Khawvel changkanna in mitin thinlung leh rilru ah bu thuktak akhuar tawh,thenkhat ten anthiamna te tihpun tumin anzirbelh sauh sauh a,athen te erawh chuan thiamna tak tak quality pawh duh vang nilemlo a quantity duhvang leh nihna duhvang a zir tepawh anawm ngei ang.Miin hah taka azirsa awlsam taka hriat thiam kanlo tuma mahni zirpeih silova thiante note siamsa leh study material neihsa rinpui veringawt ching kan nih chuan quality chu ahla deuh anga tin chunglam malsawmna pawh atla tha duhlo khawp ang le.
Thu hriltu pakhat sawi kahriatreng chu "hremhmun ah leh vanram ah ruai ropui deuh antheh dawna,vawksa te arsa te leh thiltui tak tak an siam teuh mai a, mahse mitin maichu an ban ah fianseichi,fianpui tawnbeh sakvek anni a,an ban tuman anti kawm theilo, hremhmuna awmte chuan ruai chu anhan kil tanta a, mahni inhmangaihna an neih nasat em avangin asa tha tha chu anhan suaka ,mahse anban chu an tih kawm theihloh avangin an ei hlei theilo a,an chhip ah te an tibua a, chuan ruai chu azo ta a,puar manglo in thinrim takin an hawta a, mahse vanram lamah vethung chuan midangte hmangaihna a khat anni a,an banchu fianpui pawn cherkhawng mahse anbuai chuanglo, pahnih te te in anin hmatawna,awlsam takin an inbarh tawn maia,tichuan puar takin ruai chu an kil ta ani".

A chunga thawnthu khi karawn sawiduah duhnachhan chu midangte tana hnathawh leh kan thiante tanpui ngaite kan tanpui hian keimahnin ahlawkna kantel ani.Thil harsatak i thianpa tan lotihsak la,i sum leh pai,i hun hlutak pawh i hmangral maithei e,mahse i thawk thlawnlo, i tan i thawk tih in hria ang che.Mahse thenkhat tanpui phulo,mi thil inti hretak,mahni thuduh leh miluhlul,mi thatchhia chu kasawi huangchhung ah hichuan telh anhar deuh mai thei e.
Kan thianpa pakhat chuan car thar neih iduh chuan i thianten anneih theihnan dilsak zawk rawh ati .Nguntaka ngaihtuah chuan adik khawpmai,Pathian hian mahni inhmangaih hi a eivak karing lo, midangte hmangaih hi mitin bat ani. Chuvang chuan kan hnathawhna ah ani emaw,kan zirna ah ani emaw kan thiante tanpuingai kan hmuh chuan intanpui tawn zel ila, hei hi a Pathian thu a, a mizo bawk ani.A biktakin mizoram pawnah apawimawh in atangkai lehzual awme.Zirlai lokalthar te lo biak tlangnel leh tanpui an ngaihna zawna lo tanpui hi mitin in kan tìhtur ah ngai ila, midang tana malsawmna kan nih theihna tangkaitak pawh ani bawk ang.

Hnamdang zingah pawh he tlawmngaihna,mite tanpui duhna rilru hi kan hnam nunzia(culture) leh kristian nun kan lantirna pawimawh tak pawh ani ngei ang.

Tanpuina dawngtawh tuten tanpuitu an theinghilh mai mai ngailo, midang te tana malsawmna kan zina inah te,khawlai kan lenvel na ah leh thil tamtak ah kan nihthei ani, tin kan tanpui theilo anih pawn midang tana hnawksak nihloh hram itum theuh ang u ..
Ka lawm e.

Tuesday, May 25, 2010

INSTRUMENT LANDING SYSTEM LENGPUI AIRPORT AH


          Hun hmasa lamah chanchinbu leh news thenkhat ah te Mizorama kan airport neih chhun Lengpui Airport ah Instrument Landing System (ILS) bun anih tur thu te kan hmu in kan hre tawh awme .Sawrkar lam pawh in theihtawp chhuahin hma a la zel a tunah chuan bunfel alo nita a alawmawm hlemai.Tuntumah chuan enge ILS chu anih a,mipui tan enge a tangkaina, enge a thatlohna te i lo en ho dawn teh ang u.
Instrument Landing System(ILS) chu radio signal hmanga thlawhna chhum zing leh khawchhia, meikhu kar ah pawha him tak leh tha taka runway a tum tir theitu khawl ti mai ila kan hrethiam mai awm e.A principle chu difference in depth of modulation (DDM) ani.
International Civil Aviation Organisation(ICAO) in ILS hi category hrang hrang ah an then hranga,chung te chu lo en thuak thuak ila:
i)ILS CAT I
ii)ILS CAT II
iii)ILS CAT IIIA
iv)ILS CAT IIIB
v)ILS CAT IIIC
Airport awmna a zir te, a airport lun dan a zir te leh mamawhna a san ang zelin category hrang hrang te hi install anni thin, a category sang apiang hi a tha a, amaherawh chu install man hi a sang hle thung. Kum 1964 March thla khan fully automatic landing(ILS CAT IIIC) hmang hian Bradford Airport , UK ah hlawhtling taka thlawhna lo tum tir tawh ani. Mizoram tlangram ah hian duhthusam in a function thei angem ?.
ILS hi hlawm lian deuh deuh 3 hmanga operate ania, chung te chu lo en leh ila, a tlangpui chauh in.
i)Localizer: Thlawhna lo tum tur runway lai taka tum thei tura lo guide tu ani. 150hz frequency runway dinglamah pechhuak in 90hz vei lamah, chumi radio signal intersection hmang chuan thlawhna chu runway threshold ah a guide ani.108-111.975Mhz a operate ani.
ii)Glide slope/glide path: Heihi 328.6-335.4Mhz a operate niin thlawhna sang taka thlawk chu angle mumal taka neia thlawh hniamtir tura guide tu ani ve thung ani.
iii)Markers:Marker hi 75Mhz a operate ani a, Marker beacon hnathawh ber chu thlawhna a glide path a lo thlawk a runway atanga a hlat lam, a san zawng, leh flight level etc te lo hrilh tu ani. Marker hi chi 3 ah then hran leh ani a i)0uter marker: Heihi runway atanga 7-8 kms vela hla ah dah ani thin a,thlawhna in hemi hmun alo thlen hian purple colour indicate in cockpit ah 2dots/sec(ri tet tet) a pe chhuak thin.
ii)Middle marker: Hei hi a tlangpui in runway threshold atanga 3500ft a hla ah a awm thin, a hma ami ang chiin, amber colour pe chhuak in cockpit ah continuous dot ri a siam .
iii)Inner marker: Runway threshold atanga 1000ft a hla ah dah ani thina, thlawhna alo paltlang chiah khan cockpit ah white colour leh 6dots/sec ri a siam thin.

Awle, ILS chu enge anih a tlangpui kan lo hre ta a, Mizoram tlangram ah hian duhthusam chuan a function lo mai thei a, mahse kan harsatna tam tak chu a su kiang ngei ang.
Mizoram atangin damlo, sumdawng, sorkar official, zirlai leh zinmi tamtak flight delay/cancel avanga buai leh mahni tihtur pawimawh chan phah pawh kan tam awm e,a bik in lohal, khawdur chang te in a buaithlak thei thin hle ani.
Thlawhna lo tum tur tamtak chuan runway vawi 3/4 te an hel hnuah tum leh lovin an kir leh fo thin a,hei hi a chhan chu visibility that tawk loh vang a, pilot in vertical/decesion height khan runway hmu thei mahse runway a tum tura a elevated/slant height (atum dantur angtaka runway ahmuh dan) anga visibility a duh ang a neih theih loh chuan tum lovin a kir leh phah ta thin a , hei hi ILS hmang a solve theih ani.  Pilot dawih vang ni lovin airworthiness leh safety(passenger and aircraft) ngaih pawimawh vang ani.
Awle, a thatna te ilo enleh zuai zuai ila.
i)Ram hal vanga meikhu, chhumzing leh khawchhiat ni pawn tluang takin a hmantheìh a, flight cancel leh delay a tlem ang.
ii)Airport a ti changtlungin hmasawnna lian tak Mizoram tan ani ang.
iii)Pilot teleh Air Traffic Control(ATC)te buaina a chhawk ang. A dang pawh a la tam ang chu.
A thatlohna te lo en veleh ila.
i)ILS localizer leh glide slope beam te hi hriatlawk loh in radio interference a vang leh thil dang avang ten an lo kul (bend) thei a, hei hian indication dik lo a siam theih avangin pilot te alert reng a ngai.
ii)A install man hi a sang chungchuang hle. India ramah pawh ILS CAT IIIC hmang thei phei chu airport tlemte chauh anni.
iii)Vawikhat install tawh chuan hmun dangah a sawn leh theih tawhloh avangin install hmain hemi lama mithiamte rawn a tha.
iv)Tlangram, terrain ah te duh angin a accurate tawkl oh avangin uluk lehzuala zir chian a tha.
v)Helicopter leh Vertical Take Off and Landiing(VTOL) Aeroplanes ten an hmang theilo.
vi)ILS hi thlawhna lianah hman ani tlangpui a, tin operate tur hian pilot in training a hrana a kal angai bawk.
A chunga kan sawi zawng zawng te khi a tlangpui kan hriat thiam nan leh Lengpui airport a an lo bun hun pawha kan bo lutuk loh nan ani e, a chipchiara ziah anih loh avangin tih hmaih leh tihsual a awm chuan in ngaidamna ka dil lawk bawk e.

Sunday, May 9, 2010

Thu tha leh rintlak katih ve .

Ka quotations duh ve deuh 10 te kan chhawpchhuak ange,a ziaktu te hming chu dahlang lo mai teng.(a then hi ka irawm chhuak ania, hehe)

1. I hna chu hmunphiattu hna pawh ani thei e, hmunphiattu pawhnila a phiatfaiber nih tum ang che.

2. I thiamna leh finna chu angam sangbertu hnenah hralh pawiti lola,mahse nangmah chu inhralh ngaisuh angche.

3.I tihtum titura hun ihmanrei lutuk chuan tihna hun ineilo ang.

4.Mìhring nuna thiltih sualpalh neingai miahlo chuan thil ati ngailo hrim hrim ani zawk.

5.I hnathawhna leh i thiltihna ah ramhuai tluk zeta ertu cheleh itsiktu ineih hunah "mihlawhtling" inti angche.
6.Zahawmna neiturchuan kum 20 angai a,zahawmna hloh turchuan minite 5 bak angailo.

7.Mihringin adinhmun derthawnga ainhriatna anasat poh leh thil thalo leh sual tih apawisalo thin.

8.Kan hmelmate thiana kansiam hian kan hneh tihna ani .
9.I damchhunga damna chhan thiltha iti theilo anih pawhin thihna chhan thiltha tih tum rawh.

10.Thli thawtna lam lama lenkawi theih mihring inih chuan khama tlakhun ila tawng ngei ang.

Saturday, April 24, 2010

ENGE GLOBAL WARMING CHU....??



ENGE GLOBAL WARMING ….?

Kum zabi  21 na kanlo chuangkai ta a khawvel tawphun pawh anitelin kan hnaih tial tial a..!!,khawvel pawh a lum belh zel a,mihring te thiamna a sang tawhin kan mamawh  pawh a pung chho tial tial zel.Global warming in kan khawvel nunphung a tihbuai nasat chakzia chu nang leh kei  hi a hrechiangtu kan ni awm e.
Awle tun tumah chuan chuan enge  global warming chu ?,eng in nge siam ?,enge a effect  ?,eng tia  hmalak chi nge ?,tih te ilo enho dawn the ang u.
 ENGE GLOBAL WARMING CHU..? :-A awlsam zawngin  sawi dawn ila, ahming atang chuan  ” khawvel pumpui lum mek dan”  atih theih mai awm e. Global warming kan sawi dawn chuan a hmasaber ah greenhouse effect kan sawi  angai ang. Greenhouse effect chu  NI atanga nizung lokal (sun ray) kha kan atmosphere ah boruaka tuihu chambang tamtak tekhan anlo hipa chu chuan kan chenna khawvel  hi puan anga tuam in boruak lum  kan siamchhuah leh khawvel a awmte   khawvelpawna chhuaktur kha alo dang ta thin a, chu chuan khawvel a tilum ta thin ani. Greenhouse warming ah hian tuihu  80%  leh abak 20% chu  gas dang te anni.



ENG IN NGE  GLOBAL WARMING CHU THLEN:-Global warming thlentu hi tamtak an awm thei awm e.  A langsar zual te lo tarlan  han tum ta ila.
i)CARBON DIOXIDE (CO2) FROM POWER PLANTS:- Khawvela CO2 kansiamchhuah 40% hi power plants electricity siamchhuah na atangin ani a, chumi zinga  90% chu lungalhthei (coal) kan hal atangin ani. Lungalhthei hian energy siamchhuahna ah  25% leh  70% in oil leh natural gas dang ai in carbon a siamchhuak hnem zawk ani. Industry leh company lian te thil siam na a tang hian carbon tam tak a chhuak a, hei hi a contributor liantak pakhat ani awm e.

ii)CARBON DIOXIDE(CO2) FROM AUTOMOBILES:- Khawvel pumpuia CO2 gas kan siamchhuah 1/3 hi  internal combustion engine bus, car, motorcycle, truck leh motorsports atang in ani. Motor sports bikah hian lo en dawn ila, car intlansiak lar tak NASCAR race ah hian kumkhat ah gas 1 million gallons an hmang ral thin ani. kumtin in an hmanral hi a pung telh telh bawk. He mi chauhlo pawh FORMULA I , MOTO GP race leh intihsiakna tamtak ala awm teuh mai. Engzat tak carbon dioxde siamchhuak ang maw..??


iii)AVIATION INDUSTRY:- Khawvel changkang in akentel chu Aviation hi ni. Mitin mai in khawi ah pawh kaldawn ila thlawhna kan chelek vek tawh a. Zirlai leh hnathawk, alian ate in thlawhna a zin kan tum deuh vek tawh a. Europe atanga America tlawhna a vawikhat zin hian kum khat chhunga America a car pakhat carbon siamchhuah aia tam a siamchhuak ani. United Nation’s Intergovernmental Panel on Climate  Change in a chhut dan chuan  Aviation  hian global warming ah  hian 5% vel  tun dinhmun ah chuan a contribute a, amaherawh chu kum 2050 ah chuan  15% vel kaiichho turah  an ngai.
iv)CARBON DIOXIDE  FROM BUILDING:- Kan building enkawl dan(maintenance), temperature kan control dan, kan building structure kan tihfai dan hian 12% vel carbon dioxide  emission hi a tanpui bawk tih hriat ani.

v)METHANE(CH4):- Carbon Dioxide chauh hi greenhouse gas  siamtu ani lova hemi bakah hian Methane hian tamtak abelh ve bawk ani. Methane hi CO2 ai hian lum siamna ah 20% in atmosphere ah   effective zawk a.  Methane  gas hi biological process hmang in  lei chhunga  awmte  organic bacteria leh sulphur  kan lohalna te leh thil tawih tawh atang tein a insiam thei ani. Buh hmun atang tehian a insiam duh hle bawk. Tun kum 100 kalta chhung khan khawvela  methane insiam hi 145% in a pung tawh ani.
vi)TUIHU(WATER VAPOUR):- Khawvela greenhouse gas siamna a tam ber hi tuihu ani. Tui hu hian  greenhouse gas zawng zawng 2/3 vel hi a awh a, khua alum tak tak chuan humidity pawh alo sang thin a chu chuan heat vapour tamatak a siamchhuak  ta thin ani.
vii)NITROUS OXIDE(N2O):- N2O hi laughing gas tih te pawn kan sawi thin awm e. Colour neilo, alh theilo, rim thlum lam deuh ani. N2O hi medical  field ah  hman ani thin a, leilung atang chuan tuipui leh rainforest atang tein a insiam thei. Mihring siam kan hman lar deuh deuh agricultural fertilizers, nylon, catalytic converters leh nitric acid te an ni. N2O hian kawng tamtak in a contribute ve bawk.
viii)DEFORESTATION:- Lohal leh thing kan kih te hi khawvel tilumtu lianber pakhat ani awm e. NASA survey atanga alan dan chuan deforestation hi CO2 siamchhuahna lianber dawttu ani hial tawh ani. Khawvel ah hian thing kumtin 34 million vel kit ziah anga chhut ani a, chu chuan raiforest 1million  arces vel ati chhe thin bawk. ITALY ram tiat vel hi kumtin kan tichhe thin tihna anih chu..?




ENGE GLOBAL WARMING CHUAN A EFFECT:- Global warming hian khawvel a mihring chengte leh thilnung hrang hrang te ah effect anei nasa hle a. A langsar zual deuh deuh te lo tarlan iIo tum ang .

i)TUIFINRIAT:- Tuifinriat tuichim atisang thei nasa hle a, tin tui acheng rannung tamtak ah harsatna nasatak athlen bawk ani. Khua alo lum chuan tuipuia vurtlangte chu lo tui in tuichim chin an tisanga chu chuan tuilian te siam in khawvel ram tamtak ah thihna leh chhiatna athlen thin ani. Corals (tuia thilnung pahat hnim ang lampang chi) tehi sensitive lutuk leh temperature 1 degree C leka a inthlak pawha thi thei anni a, tunkum kalta mai chhung pawh khan tuipui temperature inthlak avangin coral tamtak an thi ani. Scientist te chuan kum 2030 ah chuan khawvel pumpuia coral the hi 50% chu thi tur ah an ngai.
.Tuifawn dan ah pawh effect anei thui hle a, tuivawt zawkte chu a mawnglam ah awmin equator lampanin an fawna, tui lumzawk te chu  equator hual vel atangin poles lampang hawizawngin an fawn thin bawk a hei hi “thermohaline circulation” tih ani. Hemi hian tuipui mawnglam ah oxygenated water siam in chu chu tuia chengte chuan nunna atan anhmang thin ani. Hemi circulation hi a awmloh chuan tuia cheng tamtak in nunna an chan dawn tih na ani.

ii)NATNA ATHLEN:-Global warming in akentel natna langsar deuh te chu malaria, cholera leh dangue fever tehi anni awm e. Malaria hi khawlum leh humid hmun ah atam lehzual duh a, khua alum vaka humidity a sang hian thosi te tan inthlahchhawnna hunthaber ani a chu chuan natna tamtak mihring ah a thlenna chance a ti sang sawt thin ni. A tlangpui in Winter temperature 16 degree C aia a san chuan malaria thlenna chance a sang bik thin a, mahse scientist tena tun hnai mai a an hmuh dan chuan hemi piahlam ah pawh malaria hi awlsamtaka thleng vek thei tawh ni in an sawi, chu chu global warming effect vang ani. Mithiamte zir chianna ah chuan malaria natna hi ahma ai in 45% to 60% vela kai awlsam a ngaih ani tawh bawk. Dangue fever leh tuihri (cholera) te pawh hemi vang hian awlsam taka kai theih anni bawk.
iii) LEILUNG :- Temperature  tlemte sang avangin vurtawlh (glaciers) leh tuia vurte an tui phah thina chu chuan mihring ah leh thilnungte ah chhiatna tamtak a thlen thin ani. Kumsawm danah temperature hi 3 degree C in sangzel tase kan leilung hian 20% vel CO2 fossil fuels kan hman ral atanga chhuak ang hi a pechhuak tawh dawn ani. 


ENGTIN NGE KAN VEN THEIH ANG:-
Global warming hi a intan tawh chuan vawi lehkhat ah tih tawp ngawt theih ani lova, industry leh company ten hlawk tumin hna an thawk vek a, nitin product hrang hrang an siam chhuak chur chur reng bawk a, hemi hi kan dang ngawt theilova mahse kan carbon siamchhuah erawh chu tih tlem dan  kan ngaihtuah  thei awm e. Thiamna asanzel angin carbon siamchhuak hnem tak tak khawl kan hman thinte thlak tu tur kan mamawh a, mahse awlsamtaka thlak zung zung theih ani lo a, hemi thlaka tihlawhtling tur chuan hun leh tha leh pawisa tamtak kan mamawh ani. Carbon emission sang lutuk tur veng tur hian kawng tamtak in hma alak theih a.  Solar energy, wind energy leh natural energy tam tak kan chhehvela mite hi kan hman tangkai thiam a pawimawh hle awm e.Tin kan inleh avel kan enkawl dan ah pawh systematic deuh leh mithiamte rawnthin ila kan hlawkpui ngei ang.
Mitin te hi  kan khawvel  lumzel tur dona kawng ah hian kan telvek ani tih inhria in kawng khat tala hma kan lak a tul ani. Mizoram tun hma kum 10 kalta leh tun hun boruak in thlak chak dan te kan thlir chuan kan hma kum 10 lo la awm tur chu a rapthlak tawh ngawt ang. Tuna thang thar tehian hma kan lak loh chuah kan zo thlifim leh zotui thiang, ramngaw durpui kan neih tehian thlaler ah minla chan zawh san anga chumi huna kan tu leh fate tena nunkhua hrehawm taka an  hmangtur chu  nang leh kei hian kan phal dawn em ni.??    A pawimawh ber chu mitin te kan tanruala theihtawp kanchhuah theuh angai  ani.
 Kawng  dang hrelo tan pawh Thingphun  leh leilung venhimna kawng ah kan thiam ang tawk tawk in  hma la ila ,mitin inthing pakhat tal phun itum theuh ang u.Kan lo neihdan system tehi  thiamna sangzawk hmangin thlakdan  kan ngaihtuah ahun tawh hle bawk , tin energy save na kawngah inzirtirna atamthei angber buatsaih tum ila, zirlai te leh naupang zawkte bulah inzirtirna tamthei ang ber  nei thei ila  kawn khat tal in hma kansawn ngei ang.
 “LET’S JOIN OUR HAND TO SAVE OUR WORLD”



Kalphung thar leh Kalphung tha

 Kan sawrkar thar chuan an sawrkar dawn in kalphung thar min zawrh a,a hming atang reng pawn mipui min hip hle aniang inthlan result alo chh...